Mongolian Recordings

Дэжид тогоо авч гадагш гарснаа:
--Цэдэн--ишээ, тугал ус руу явлаа хэмээн дуудахад хүү зулгааж байсан хавиргаа аяганы шургуулга руу хандуулаад гүйн гарав. Дэжид
хүүтэйгээ зөрөн орж ирээд түрүүчийн сууж байсан газраа суун зуухны амыг тар хийтэл онгойлгоод аргалын дөрвөлжнөөс хатсан хөх
хомоол авч зуухны ам руу чулуудангаа:
-- Нэгэнт л чи цаанаа хань бүлтэй болчихсон юм бол чи бид хоёр ингэж яваад яахав, эртхэн хоёр тийшээ болсон дээр гээд гал нь унтарсан
зуухан дахь аргалын асах эсэхийг хүлээх мэт зуухны харанхуй ам руу ширтэв. Дамба Дэжидийг ийм үг хэлнэ чинээ огт санасангүй. Хаа
нэг ам муруйхдаа ч салах сарних үгийг хэлэн нь бүү хэл өөдөөс нь хараал ч хэлж яваагүй, эзгүй хойгуур нь хонь малаа бүрэн бүтэн
адуулаад болоод байдаг хэрнээ юүхэн дээр ч ингэхүү, тэгэх үү хэмээн ямагт түүний амыг харж түүнээс өөр эр хүн орчлон дээр
үгүй юм шиг явдаг Дэжид ийм үг хэлнэ гэж хэн санах вэ. Гагцхүү энэ үг «Дэжид мэджээ» гэдгийг харуулж байна гэж Дамба мэдэрч
байлаа. Энэ мөч хүртэл зэргэлдээ бригадын Дэлэг өвгөний охин Тогоохүүгээс Дамба салж хагацаж чадахаа байчихаж гэсэн дэл сул яриа
Дэжидийн чихэнд хүрээгүй, хүрлээ ч тэднийд байна гэснээс юү хэтрээ аж гэж санаж явснаас биш бүр иймдээ тулахаар лавтай мэдсэн
гэж Дамба бодоогүй юм. Тэр хоёрын явдал ч ингэтлээ даамжрах юм гэж хэн хэн нь санасангүй. Тийм дээрээс ч Тогоохүүтэй ханилах
нийлэх тухай нэгээхэн ч удаа яриагүй аж. Гэвч Дамба хурал цуглаан, адуу малын эрэл сурлаар гадагш зүглэх бүрдээ Тогоохүү рүү
татагдаж, хаанаас ч гэсэн тэднийхээр дайрч, унагы нь татаж өгчихөөд ч болохноо мордъё хэмээн хоргодсоор, нэг мэдэхэд орой болж
хонох өнжихөд хүрдэг бөгөөд маргааш нь хонож өнжчихсөндөө бантан харихаасаа зүрхшээн хулгасаар өдрийг авч үдшийг үзэн хоног
алгуурласаар хоёр гурав ч хоночихдог болсон учраас Дэжидийн энэ үг Дамбын бодоогүй хэрнээ хүсэн хүлээж явсан ганц үг нь юм шиг
айх ч шиг, баярлах ч шиг болж, бас тулгамдсандаа юу хэлэхээ мэдэхгүй дэмий л гаансаа амандаа зуун асаагаагүй тамхиа хий сорж суув.

За тэр харагдаж байгаа танай өвөөгийнх дөө

Тэр бөөрөнхий байшин уу?

Гэр гэдэг юмаа охин минь

Амар сайн уу ааваа?

Сайн явж байна уу, миний хүүхдүүд?

Хөөх, манай Цолмон чинь ямар том болоо вэ?

хөөх, энэ гэр чинь ямар гоё юм бэ

Өвөө, хониндоо яваад ирлээ

Өө, манай саахалтын хуу ирлээ

Намайг Мөнхөө гэдэг

Ямар хөөрхөн ишиг вэ? Илж болох уу?

Цүндээлэй ингэж айх гэж!!!

Баяртай! Миний охин сайн сууж байгаарай

Баяртай, ээжээ! Сайн яваарай

Ээж бид хоёр маргааш хөдөө явах гэж байгаа.....

Миний охин авч явах тоглоомуудаа бэлдээрэй

Ээжээ, тэнд уйтгартай байх болов уу?

Яалаа гэж дээ, чи олон найзтай болно, хөдөө нутаг чамд таалагднаа


Ямар гоё вэ........

Эмээ өвөө хоёр нь чамайг тэсэн ядан хүлээж байгаа даа

Ганцхан жил шүү дээ, охин минь

Ээжээ, би нохойгоо их санах байх даа

Ямар гоё цэцэгс вэ?

Баяртай

Хүүхдүүд хаанаас явна даа?

хотоос аав ээжийндээ ирж байна

Манай аавыг Төмөр гэдэг

Төмөрийнх маань энүүхэнд зйсаж байгаа

Охиноо үлдээгээд явах санаатай

Хөдөө анх ирж байгаа хүүхдэд ч амаргүйдөөл байх

өө!

Гэхдээ удахгүй дасах биз дээ

1. Дүрэм (Grammar)

хий (infinitive form-to do)
хийдэг (present tense-do/does)
хийсэн (past tense-did)
хийнэ (future tense-will do)
хий! (imperative-do!)

+д/т (dative-to sth/sb)
та (you) - танд (to you)
та нар (you) - та нарт (to you)

2. Харилцан яриа (Dialogue)

- Сайн байна уу? Та хаанаас ирсэн бэ? Өөрийгөө танилцуулаач.
(How do you do? Where are you from? Please introduce yourself.)

- Би Монголоос ирсэн Паратишпа байна. Би гучтай, сургуульд багш. Би нөхөр, долоон хүүхэдтэй.
(I'm Paratishpa from Mongolia. I'm 30 and a teacher in a school. I'm married with 7 kids.)

- Таны хобби юу вэ? Та сагс тоглох дуртай юу?
(What is your hobby? Do you like to play basketball?

- Тийм, би дуртай. Бас би манай охин сагс тоглох дуртай. Тэр өндөр, хөөрхөн, хөгжилтэй, баяр баясгалантай.
(Yes, I do. And my daughter likes to play basketball. She is tall, pretty, cheerful and happy.

- Таны охин хэзээ, хаана төрсөн бэ? Тэр юу хийдэг вэ?
(When and where was your daughter born? What does she do?)

- Охин маань 1990 (мянга есөн зуун ерэн) оны 9 сард Монголд төрсөн. Тэр дээд сургуульд оюутан.
(My daughter was born in September 1990 in Mongolia. She is a student at an Institute.)

Баярлалаа. (Thanks.)

Цаг хугацаа (Time)

1. Сар (Months)

1.1 Нэг сар=Нэгдүгээр сар (January)
1.2 Хоёр сар (February)
1.3 Гурван сар (March)
1.4 Дөрвөн сар (April)
1.5 Таван сар (May)
1.6 Зургаан сар (June)
1.7 Долоон сар (July)
1.8 Найман сар (August)
1.9 Есөн сар (September)
1.10 Арван сар (October)
1.11 Арван нэгэн сар (November)
1.12 Арван хоёр сар (December)

2. Өдөр (Days)

2.1 нэгэн (First)
2.2 хоёрон (Second)
2.3 гурван (Third)
2.4 дөрвөн (Fourth)
2.5 таван (Fifth)
2.6 зургаан (Sixth)
2.7 долоон (Seventh)
2.8 найман (Eighth)
2.9 есөн (Ninth)
2.10 арван (Tenth)
2.11 арван нэгэн (Eleventh)
2.12 арван хоёрон (Twelfth)
2.13 арван гурван (Thirteenth)
2.14 арван дөрвөн (Fourteenth)
2.15 арван таван (Fifteenth)
2.16 арван зургаан (Sixteenth)
2.17 арван долоон (Seventeenth)
2.18 арван найман (Eighteenth)
2.19 арван есөн (Nineteenth)
2.20 хорин (Twentieth)
2.21 хорин нэгэн (Twenty first)
2.22 хорин хоёрон (Twenty second)
2.23 хорин гурван (Twenty third)
2.24 хорин дөрвөн (Twenty fourth)
2.25 хорин таван (Twenty fifth)
2.26 хорин зургаан (Twenty sixth)
2.27 хорин долоон (Twenty seventh)
2.28 хорин найман (Twenty eighth)
2.29 хорин есөн (Twenty ninth)
2.30 гучин (Thirtieth)
2.31 гучин нэгэн (Thirty first)

3. Он (Years)

3.1 Хорин нэгдүгээр зуун (21st century)
3.2 Мянга хоёр зуугаад он (1200s)
3.3 Хоёр мянга арван хоёр онд (in 2012)

4. Долоо хоног (Week)

4.1 Даваа гараг (Monday)
4.2 Мягмар гараг (Tuesday)
4.3 Лхагва гараг (Wednesday)
4.4 Пүрэв гараг (Thursday)
4.5 Баасан гараг (Friday)
4.6 Бямба гараг (Saturday)
4.7 Ням гараг (Sunday)

5. Үргэлжилсэн өдөр, сар, жил (Continued days, months & years)

5.1 өнөөдөр (Today)
5.2 маргааш (Tomorrow)
5.3 өчигдөр (Yesterday)
5.4 уржигдар (The day before yesterday)
5.5 нөгөөдөр (the day after tomorrow)
5.6 өнгөрсөн жил (last year)
5.7 энэ жил (this year)
5.8 дараа жил (next year)
5.9 дараа сар (next month)
5.10 өнгөрсөн долоо хоног (last week)

6. Өдрийн мөчлөг (Circle of a day)

6.1 Өглөө (Morning)
6.2 Үд(Noon)
6.3 Үдээс хойш (Afternoon)
6.4 Орой (Evening)
6.5 Шөнө (Night)

7. Өгүүлбэр (Sentences)

1. Та хэдэн настай вэ? (How old are you?)
Би хорьтой. 1992 (Мянга есөн зуун ерэн хоёр) онд төрсөн.
(I'm 20. Was born in 1992.)

2. Чи хэзээ төрсөн бэ? (When were you born?)
Би арван хоёр сарын хоринд төрсөн. Дараа сард хорин долоо хүрнэ.
(I was born on December 20th. I'll be 27 next month.)

3. Өнөөдөр хэдэн бэ? (What date is it today?)
Өнөөдөр долоон сарын хорин таван. (Today is the 25th of July.)

4. Өчигдөр ямар өдөр байсан бэ? (What day was yesterday?)
Өчигдөр Лхагва гараг байсан. (Yesterday was Wednesday.)

5. Бид хэзээ уулзах вэ? (When should we meet?)
Маргааш үдээс хойш дөрөвт.(At 4 tomorrow afternoon.)

Please repeat and learn by heart.

1. Дуртай зүйл (Hobbies)

1.1 бөхөөр хичээллэх (go in for wrestling)
1.2 усан сэлэлтээр хичээллэх (go in for swimming)
1.3 агаарын теннис тоглох (play badminton)
1.4 сагс тоглох (play basketball)
1.5 хөл бөмбөг тоглох (play soccer)
1.6 гольф тоглох (play golf)
1.7 бэйсбол тоглох (play baseball)
1.8 америк хөлбөмбөг тоглох (play football)
1.9 гүйхээр явах (go running)
1.10 явган аялахаар явах (go hiking)
1.11 шумбахаар явах (go diving)
1.12 хээрийн зугаалгаар явах (go camping)
1.13 загасанд явах (go fishing)
1.14 морь унахаар явах (go horseback riding)
1.15 цанаар гулгахаар явах (go skiing)
1.16 карата хийх (do karate)
1.17 дасгал хийх (do exercise)
1.18 гимнастик хийх (do gymnastics)
1.19 тулаанд ялах (win a fight)
1.20 тэмцээнд ялагдах (lose a competition)
1.21 1/2-р байр эзлэх (take the 1st/2nd place)
1.22 тэнцэх, хайнцах (draw)
1.23 хөгжим тоглох (play an instrument)
1.24 төгөлдөр хуур тоглох (play the piano)

2. Чөлөөт цаг (Leisure)

2.1 хөгжим сонсох (listen to music)
2.2 дуу дуулах (sing a song)
2.3 шүлэг бичих (write poetry)
2.4 зураг авах (take photograph)
2.5 сонин унших (read the newspaper)
2.6 хоол хийх (cook)
2.7 хоолны хичээл заалгах (take cooking lessons)
2.8 угаалга хийх (do the laundry)
2.9 гэртээ байх (stay home)
2.10 ном унших (read books)
2.11 бүжгэнд явах (go dancing)
2.12 гадаа тоглох (play outside)
2.13 байгальд зугаалах (enjoy nature)
2.14 гадагшаа аялах (travel abroad)
2.15 далайн эрэг дээр амрах (relax at the beach)
2.16 найзуудтайгаа цагийг өнгөрөөх (spend time with friends)
2.17 хоббигоо судлах (learn my hobby)
2.18 найзуудтайгаа гадуур явах (go out with friends)
2.19 хэлний хичээл заалгах (take language lessons)
2.20 шатар тоглох (play chess)
2.21 морь унах (ride a horse)
2.22 зурагт үзэх (watch TV)
2.23 юм уншиж өнгөрөөх (catch up on my reading)
2.24 зураг зурах (paint a picture)

3. Өгүүлбэр (Sentences)

1. Би бөхөөр хичээллэдэг. Харин чи?
(I go in for wrestling. And you?)

2.Би сагс тоглох, төгөлдөр хуур тоглох дуртай.Би тэмцээнд 1-р байр эзэлсэн.
(I like to play basketball and play the piano. I took the 1st place in a competition.)

3. Эгч маань ном унших, найзуудтайгаа гадуур явах дуртай.
(My sister likes to read books and to go out with her friends.)

4. Манай гэр бүл зурагт үзэх, шатар тоглох дуртай. Бид гадагшаа явна.
(Our family like to watch TV and to play chess. We will go abroad.)

5. Миний хүү морь унах дуртай. Тэр морь унахаар явна.
(My son likes to ride a horse. He will go horseback riding.)

Please repeat and learn by heart.

1. Зан чанар (Character)

1.1 сайн (good)
1.2 тайван (calm/quite)
1.3 нөхөрсөг (friendly)
1.4 шудрага (honest)
1.5 ухаантай (smart/intelligent)
1.6 хөгжилтэй (cheerful)
1.7 зочломтгой (hospitable)
1.8 эелдэг (polite)
1.9 хөдөлмөрч (hardworking)
1.10 сайхан сэтгэлтэй (kind)
1.11 муу (bad)
1.12 бардам (proud)
1.13 тэнэг (silly)
1.14 мартамхай (forgetful)
1.15 гэнэн (gullible)
1.16 атаархуу (jealous)
1.17 ичимхий (shy)
1.18 залхуу (lazy)

2. Мэдрэмж (Feelings)

2.1 баяр баясгалантай (happy)
2.2 гунигтай (sad)
2.3 цухалтай (nervous)
2.4 баярлаж хөөрсөн (excited)
2.5 сэтгэл зовсон (worried)
2.6 ичсэн (embarrassed/ashamed)
2.7 ядарсан (tired)
2.8 өлсгөлөн (hungry)
2.9 цангасан (thirsty)
2.10 залхсан (bored)
2.11 гайхсан (surprised)

3. Өгүүлбэр (Sentences)

1. Чиний аав ууртай юу? Үгүй ээ, аав маань тайван, баяр баясгалантай.
(Is your dad angry? Nope, my dad is calm and happy.)

2. Өвөө маань сайн, ухаантай, хөдөлмөрч. Тэр мартамхай.
(My grandpa is good, intelligent and hardworking. He is forgetful.)

3. Би ядарч, өлсч, цангаж байна.
(I'm tired, hungry and thirsty.)

4. Эгч маань эелдэг, хөгжилтэй. Гэхдээ тэр гунигтай, ууртай байна.
(My sister is polite, cheerful. But she is sad and angry.)

5. Авга эгч маань сайхан сэтгэлтэй, ичимхий. Тэр санаа зовсон, ичсэн байна.
(My aunt is kind and shy. She is worried and embarrassed.)

1. Гэр бүл (Family)

1.1 Өвөө (Grandpa)
1.2 Эмээ (Grandma)
1.3 Аав (Father)
1.4 Ээж (Mother)
1.5 Нөхөр (Husband)
1.6 Эхнэр (Wife)
1.7 Ах (Brother)
1.8 Эгч (Sister)
1.9 том ах (оldest brother)
1.10 дүү охин (younger sister)
1.11 ач охин (niece)
1.12 ач хүү (nephew)
1.13 авга ах(uncle)
1.14 авга эгч (aunt)
1.15 үеэл (cousin)
1.16 хадам (in-law)
1.17 хадам аав (father-in-law)
1.18 ганц бие (single)

2. Мэргэжил (Occupations)

2.1 багш (teacher)
2.2 ажилчин (worker)
2.3 оюутан (student)
2.4 сурагч (pupil)
2.5 жүжигчин (actor/actress)
2.6 зураач (artist)
2.7 зохиолч (author)
2.8 эмч (doctor)
2.9 тогооч (cook)
2.10 бүжигчин (dancer)
2.11 малчин (herdsman)
2.12 хуульч (lawyer)
2.13 менежер (manager)
2.14 цагдаа (policeman)
2.15 хулгайч (thief)
2.16 орчуулагч (translator/interpreter)
2.17 нябо(accountant)
2.18 худалдагч (salesperson/seller)

3. Ажлын газар (Workplaces)

3.1 банкинд ажиллах(work in a bank)
3.2 сургуульд ажиллах(work in a school)
3.3 эмнэлэгт ажиллах (work in hospital)
3.4 зах дээр ажиллах(work at the market)
3.5 засгийн газарт ажиллах (work for the government)
3.6 зочид буудалд ажиллах (work in hotel)
3.7 дэлгүүрт ажиллах (work in a shop)
3.8 компанид ажиллах (work in a company)

4. Сургууль (School)

4.1 сургуульд явах (go to school)
4.2 коллежид явах (go to college)
4.3 их сургуульд явах (go to university)
4.4 цэцэрлэгт явах (go to kindergarten)
4.5 менежмэнт судлах (to study management)
4.6 4-р ангид байх (to be in 4th grade)

5. Өгүүлбэр (Sentences)

1. Миний ээж багш. Тэр сургуульд ажилладаг.
(My mum is a teacher. She works in a school.)

2. Аав маань эмч. Тэр эмнэлэгт ажилладаг.
(My dad is a doctor. He works in a hospital.)

3. Ах маань оюутан. Тэр их сургуульд явдаг. Тэр эдийн засаг судалдаг.
(My brother is a student. He goes to university. He studies economics.)

4. Эрэгтэй дүү маань сурагч. Тэр сургуульд явдаг. Тэр 9 дүгээр ангид байдаг.
(My younger brother is a pupil. He goes to school. He is in the 9th grade.)

5. Бага охин дүү маань 5-тай. Тэр цэцэрлэгт явдаг.
(My youngest sister is five. She goes to kindergarten.)

6. Авга ах маань ганц бие.Тэр эхнэргүй. Тэр худалдагч бөгөөд зах дээр ажилладаг.
(My uncle is single. He hasn't a wife. He is a seller and works at the market.)

Please repeat and learn by heart.

1. Царай зүс (Face)

1.1 үзэсгэлэнтэй (beautiful)
1.2 хөөрхөн (pretty)
1.3 сайхан (nice)
1.4 царайлаг (handsome-man)
1.5 царай муутай, муухай (ugly)

2. Жин (Weight)

2.1 тарган (fat/heavy)
2.2 туранхай (thin/skinny)
2.3 дунд зэргийн жинтэй (average weight)
2.4 махлаг (chubby)

3. Хэмжээ ба хэлбэр (Size & figure)

3.1 том (big/large)
3.2 жижиг (small/little)
3.3 дугуй (round)
3.4 дөрвөлжин (square)
3.5 гурвалжин (triangle)
3.6 зууван (oval)

4. Өгүүлбэр (Sentences)

1. Дулмаа үзэсгэлэнтэй, намхан, туранхай.
(Dulmaa is beautiful, short and thin.)

2. Бат царайлаг, өндөр том, махлаг.
(Bat is handsome, tall, large and chubby.)

3. Тэр хүү царай муутай, тарган, дугуй царайтай.
(That boy is ugly, fat and has round face.)

4. Энэ бол том гурвалжин, тэр бол жижиг дөрвөлжин.
(This is big triangle and that is small square.)

Please repeat 7 times.

1. Үс (Hair)

1.1 урт үс (long hair)
1.2 богино үс (short hair)
1.3 шулуун үс (straight hair)
1.4 долгионтой үс (wavy hair)
1.5 буржгар үс (curly hair)
1.6 хар үс (black hair)
1.7 хүрэн үс (brown hair)
1.8 шаргал үс (blond hair)
1.9 улаан үс (red hair)
1.10 буурал үс (gray hair)

.. үстэй юу? (Does sb has ...hair?)
... үстэй байх ( have/has hair)

Өгүүлбэр (Sentences):

1. Тэр хар үстэй юу?
(Does he/she has black hair?)

2. Тийм ээ. Тэр хар үстэй.
(Yeah, he has black hair.)

3. Би богино, хүрэн үстэй.
(I have short and brown hair.)

4. Тэр хүүхэд урт, долгионтой үстэй.
(That child has long and wavy hair.)

2. Colors

2.1 цагаан (white)
2.2 хар (black)
2.3 цэнхэр, хөх (blue)
2.4 саарал, буурал (grey)
2.5 улбар шар (orange)
2.6 хүрэн (brown)
2.7 шар (yellow)
2.8 ягаан (pink)
2.9 ногоон (green)
2.10 улаан (red)
2.11 бараан (dark)
2.12 цайвар (light)
2.13 бараан ногоон (dark green)
2.14 цайвар хөх (light blue)

Өгүүлбэр (Sentences):

1. Чи ямар өнгөнд дуртай вэ?
(What color do you like?)

2. Би цайвар хөх өнгөнд дуртай. Харин чи?
(I like light blue color. And you?)

3. Тэр охин цагаан, улаан, ногоон, шард дуртай.
That girl likes white, red, green and yellow.